Omarm de werkelijkheid, dat doet ie ook met jou …
mijn kruidentuin is een sonnet
de basis is vruchtbare aarde
en de vaak miskende waarde,
in vier kleine akkers ingebed
ik zaai ze in met open hand
de eerste twee met groot gebaar
de rest vooral niet al te zwaar
al raak ik soms door deernis overmand
de sterkste kruiden wortelen diep
op zoek naar oorsprong, het begin,
naar wat het allemaal ooit schiep
uit elke vrucht bloeit plots een woord
die samen zich ontpoppen tot een zin,
zelf wetend tot welke akker hij behoort
In Nederland wordt op verschillende momenten en op diverse plekken menselijk leed uit het verleden herdacht. Er wordt stilgestaan bij de slachtoffers van oorlog, uitsluiting, racisme, etc. Die herdenkingen doen recht aan de slachtoffers en houden ons waakzaam ten aanzien van het heden.
Er hebben echter in het verleden niet alleen mensen geleden. Ik wil graag een pleidooi houden voor een herdenking van alle planten, bomen en dieren die door mensenhand zijn gedood, gemarteld of gevangenzet. Zo’n herdenking doet recht aan het geleden leed en maakt ons bewuster en waakzamer ten opzichte van het heden, waarin deze praktijken nog steeds voortduren. Een mogelijkheid is wellicht Dierendag (4 oktober) te verbreden tot Natuurdag. Op deze dag gedenken we
Ook staan we op Natuurdag stil bij de gevolgen van de door mensenhand gecreëerde klimaatcrisis en gedenken we
Ook staan we stil bij genetische manipulatie, het gesleutel in universiteiten en bedrijven aan de oorspronkelijkheid van planten en dieren, opnieuw slechts ten faveure van de mens.
Iedereen maakt het mee: een door landbouwgif vervuilde sloot, een in de buurt omgehakte boom, de ogen van een varken van tussen de planken van een veewagen die je bij het stoplicht verschrikt aankijken.
We begrijpen allemaal best dat het kappen van een boom soms onvermijdelijk is. Maar Natuurdag kan ons bewuster maken. Bewust van bijvoorbeeld het gegeven dat met het kappen van een boom een levend wezen wordt gedood dat langdurig CO2 heeft omgezet in zuurstof, dat in z’n pracht heeft bijgedragen aan landschap of stadsgezicht, dat vogels, eekhoorns en andere dieren onderdak gaf, dat kinderen de ruimte voor een boomhut bood en verliefden de beslotenheid om een eerste zoen uit te wisselen.
Wanneer we de leefomgeving voor planten, bomen en dieren vernietigen, maken we de aarde ook voor onszelf onleefbaar. Maar op Natuurdag gaat het even niet om de mens. We staan dan stil bij het lot van planten, bomen en dieren. Zo’n herdenking vraagt om een momument en om een ceremonieel.
De homo sapiens is een dier met bovengemiddeld veel hersenen. Met dieren hebben we onze primaire behoeften gemeen: ademen, eten en drinken om te kunnen leven en paren om de soort voort te laten bestaan. Die enorme hersenen, waarmee de mens zich onderscheidt van de dieren, hielpen hem het leven op aarde comfortabeler te maken, bijvoorbeeld door het wiel uit te vinden. Maar die hersenen creëren ook een gevaarlijke schijnwerkelijkheid van illusies. Zoals de illusie dat veel bezit gelukkig maakt of dat witte mensen superieur zijn aan gekleurde mensen. Ook bestaat wel de illusie dat de mens de natuur kan overheersen. Illusies vervreemden de mens van de werkelijkheid.
We willen dingen die we niet hebben, zoals rijkdom, superioriteit en een eeuwig leven. En we willen dingen niet die we wél hebben, zoals kwetsbaarheid, ziekte en sterfelijkheid. En we begrijpen dit niet goed, waardoor het ons overkomt.
Die vervreemding gaat zo ver dat we elkaar doden en met de uitstoot van stikstof, CO2 en ander gif onze eigen biotoop en die van veel andere levensvormen vernietigen. We hebben daarnaast zoveel kernwapens ontwikkeld dat een groot deel van de wereld in korte tijd platgegooid en onleefbaar gemaakt kan worden. Hoewel we de waanzin daarvan verstandelijk best begrijpen blijven we in in onze primaire drijfveren dicht bij de dieren: ademen, eten, drinken en paren. De illusies overkomen ons en we kunnen ons er moeilijk van bevrijden.
Hersenen die Auschwitz, Hiroshima en Gaza kunnen bedenken kunnen wellicht ook de verwarring creëren waarin iemand ergens op de knop drukt. De dinosaurussen leefden gedurende zo’n 165 miljoen jaar op aarde (stel de aardeleeftijd op een uur, dan staat dat voor ruim 2 minuten). Hun enorme lichaamsgrootte werd – na een komeetinslag – hun ondergang. De homo sapiens bestaat nog maar zo’n 350.000 jaar (0,3 seconde op een uur). De enorme omvang van onze hersenen lijkt óns voortbestaan nu al te bedreigen. Alles hangt nauw met elkaar samen én alles is vergankelijk. De menselijke beschaving lijkt te wankelen. Waar dit allemaal toe leidt weten we niet. We zijn er getuigen van en we doen wat we kunnen.
De stupa, waar ik af en toe vanuit Zutphen naar toe wandel, heeft inmiddels weer droge voeten. En hij is weer heel. In het voorjaar was de stupa vernield, het boeddhabeeldje was er zelfs uit verdwenen.
Deze stupa, hier aan de IJssel, helpt me me te verhouden tot de werkelijkheid. Dat komt omdat ik hier de stilte vind. Niet de stilte van geluidloosheid. Want de wind fluistert door de treurwilg en de rivier, die zwijgend al eeuwenlang tonnen water per minuut langs voert, draagt ook zwaarbeladen ronkende motorschepen. Nee, ik bedoel de stilte waarin ik met gesloten ogen de werkelijkheid als één samenhangend geheel ervaar en tegelijk als leegte. De stilte van de leegte, waarin alles samenkomt, tot niets. In die leegte is geen speciale plek voor bewondering voor de mensen die de stupa hebben hersteld, noch voor een verwijt aan degenen die het beeld vernielden. Er is geen aparte ruimte voor wereldleed, noch voor die warme kus van zojuist thuis. Er zijn überhaupt geen op zichzelf staande fenomenen. Er is dus ook geen hechting of afwijzing. In die stilte ga ik zelf ook op in het niets, waarin alles heel is. Ik ben niet meer en ik ben heel. Toen de stupa kapot was gemaakt was hij in die stilte toch ook heel. Omdat de werkelijkheid altijd klopt. Als ik die stilte ervaar plooit zich als vanzelf een glimlach rond mijn lippen.
Het is niet gemakkelijk, misschien zelfs onmogelijk, om woorden te vinden voor die stilte. Maar ze is heel echt en belangrijk voor me. Omdat ik er de werkelijkheid in omarm. Ik ben een fan van de werkelijkheid.
Iemand die ik een tijdje geleden vertelde over die stilte, over die leegte vroeg me: ‘Is het geen vlucht, die stilte van jou?’ Ik moest lachen om zijn open, vragende ogen. ‘Integendeel’, zei ik, ‘in die leegte is alles vervat dus je kunt niet eens vluchten. En…, het hoeft ook niet’.
Laatst zat ik een tijdje aan de rivier op het bankje voor de stupa. Het regende. Plotseling hoorde ik iemand zeggen: ‘Is er iets?’ Een oudere vrouw met hond en paraplu stond voorovergebogen bezorgd naar me te kijken. Ik keek haar vriendelijk aan en zei: ‘Dat is een mooie vraag, mevrouw…, maar nee…, er is niets’.